El Greco, Η Πεντηκοστή. Γύρω στα 1600
Ενα από τα αριστουργήματα του Δομηνικου Θεοτοκοπουλου που βρίσκεται στο μουσείο Prado της Μαδρίτης.
Στο έργο απεικονίζεται η δραματικότητα της στιγμής που το Άγιο Πνεύμα ως λευκό περιστέρι "φωτίζει" τους έκπληκτους Αγ. Αποστόλους και τους χαρίζει τη δυνατότητα να μιλήσουν και να διαδώσουν το λόγο του Κυρίου σε πολλές διαφορετικές γλώσσες. Ο "φωτισμός" ή η επιφοίτηση του Αγ. Πνεύματος δηλώνεται με τη μορφή της πύρινης γλώσσας πάνω από τα κεφάλια των Αποστόλων, ενώ στο κέντρο της πολυπρόσωπης σύνθεσης βρίσκεται η Παναγία που διακρίνεται από το κόκκινο και μπλε χρώμα της ενδυμασίας της. Έχει υποστηριχθεί ότι η μορφή του γενειοφόρου φαλακρού απόστολου (δεύτερος από τα δεξιά), που κοιτά προς τους θεατές, αποτελεί αυτοπροσωπογραφία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ή είναι προσωπογραφία του φίλου του Antonio de Covar-rubias.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
Μεγάλη δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης, σε ανάμνηση της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους. Γιορτάζεται πενήντα ημέρες μετά το Πάσχα, πάντα Κυριακή.
Η χριστιανική Πεντηκοστή έλκει την καταγωγή της από την Εβραϊκή Πεντηκοστή (Shavuot στα Εβραϊκά), η οποία γιορτάζεται από τους Ισραηλίτες πενήντα ημέρα μετά το Εβραϊκό Πάσχα, σε ανάμνηση της ημέρας που ο Μωυσής έλαβε τις 10 εντολές από τον Θεό στο όρος Σινά. Την ημέρα αυτή πρόσφεραν στο Ναό τα πρωτογεννήματα (πρώτους καρπούς) από τον θερισμό των δημητριακών (Έξοδος λδ, 22 και Λευϊτικόν κγ, 15-25).
Στο Χριστιανισμό, η Πεντηκοστή θεωρείται η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας. Την ημέρα αυτή έγινε η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, που επικάθησε με τη μορφή πύρινων γλωσσών πάνω από τα κεφάλια των Αποστόλων και τους φώτισε. Με το κήρυγμα του Πέτρου πίστεψαν και βαπτίστηκαν 3.000 άνθρωποι στο Χριστό. Έτσι, ιδρύθηκε η πρώτη χριστιανική εκκλησία στα Ιεροσόλυμα. (Πράξεις Αποστόλων β, 1-41)
Η Πεντηκοστή γιορταζόταν από τα πρώτα χρόνια της Χριστιανοσύνης και την ημέρα αυτή τελούνταν οι βαπτίσεις των κατηχουμένων. Στις μέρες μας, αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία, τελείται στις εκκλησίες ο λεγόμενος «Εσπερινός της Γονυκλισίας», κατά τον οποίο ψάλλονται ύμνοι αφιερωμένοι στο Άγιο Πνεύμα, το τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ενώ την ίδια ώρα οι πιστοί προσεύχονται γονατιστοί.
Ἀπολυτίκιον
Ήχος πλ. δ’.
Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους, τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ δι’ αὐτῶν, τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας· φιλάνθρωπε, δόξα σοι.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ΄.
Ὅτε καταβὰς τὰς γλώσσας συνέχεε, διεμέριζεν ἔθνη ὁ Ὕψιστος· ὅτε τοῦ πυρὸς τὰς γλώσσας διένει-μεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε· καὶ συμφώνως δοξάζομεν, τὸ πανάγιον Πνεῦμα
