Η Πόλις εάλω!

Η Πόλις  εάλω!

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου του 1453 αποτυπωθηκε όχι μόνο στη λαϊκή παράδοση, στους θρυλους , στους θρήνους και τα δημοτικά τραγούδια, αλλά αποτέλεσε πηγη έμπνευσης και για νεότερους λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ποιήματα  “Η κοιμάμενη βασιλοπούλα”του Παπαδιαμαντη, “Ο τελευταίος Παλαιολόγος” του Βίζυηνού, το “Νανούρισμα” του Παλαμά, αλλά και τα πεζογραφήματα “Η ζωή εν τάφω” του Στράτη Μυριβήλη, “Η Λωξαντρα” της Μαρίας Ιορδανιδου…..

Όμως και ο Κωνσταντίνος Καβαφης προερχόμενος από τον Ελληνισμό της διασποράς, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, δεν έμεινε ασυγκίνητος. Στο ποιημα “Πάρθεν” που γράφτηκε το 1921 και ανήκει στα Κρυμμένα Ποιηματα συνταιριάζει το ποντιακό δημοτικό τραγούδι για την άλωση της Πόλης με το προσωπικό του ύφος και γλώσσα

Κ.Π.Καβάφης, Πάρθεν

Aυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,

για τ’ άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,

πράγματα συμπαθητικά· δικά μας, Γραικικά.

Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης

«Πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη».

Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,

«ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης»,

ακούσθηκε κ’ είπε να πάψουν πια

«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»

πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη.

Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα

το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα

και με την λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων

που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.

Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απαί την Πόλην έρται»

με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον

κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι

επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν».

Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν

«Χέρας υιός Γιανίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,

και το διαβάζει κι ολοφύρεται.

«Σίτ’ αναγνώθ’ σίτ’ ανακλαίγ’ σίτ’ ανακρούγ’ την κάρδιαν.

Ν’ αοιλλή εμάς, να βάι εμάς, η Pωμανία πάρθεν.»

  Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993.

Θεόφιλος  Χατζημιχαήλ, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος ο αυτοκράτωρ των Ελληνορωμαίων εξέρχεται άτρομος εις την μάχην το 1453 Μαΐου 29, καζεΐνη σε καμβά

Ο τίτλος του πίνακα αναγράφεται πάνω ψηλά στον ουρανό, ενώ η υπογραφή του Θεόφιλου στο μέσο (στο κέντρο) του πίνακα, κάτω από το καφέ άλογο του Βυζαντινού αξιωματικού.

Εάλω η Πόλις

 

   

    29η Μαΐου 1453-

 Αποφράδα ημέρα .

 «Εάλω η Πόλις» : Η κραυγή αυτή δονούσε την ατμόσφαιρα, όταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, μια ηρωική και συνάμα τραγική μορφή της ελληνικής ιστορίας, φορώντας την επίσημη φορεσιά του και αγωνιζόμενος ηρωικά έπεφτε πλάι στους στρατιώτες του... σημαίνοντας το οριστικό τέλος της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κλείνοντας μια πορεία παρακμής που είχε αρχίσει πολλά χρόνια πριν... αλλάζοντας την πορεία της Ιστορίας, για πάντα…

Ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής, επικεφαλής 80.000 ανδρών, πολιόρκησε με μνημειώδη τρόπο την πόλη, που προστατευόταν μονάχα από 10.000 άνδρες. Παρά την ασύγκριτη διαφορά δυνάμεων, η πόλη άντεξε για τέσσερις μήνες και έπεσε μόνο μετά την ισοπέδωση των τειχών της από τους τουρκικούς κανονιοβολισμούς. 👉Αυτά μάθαμε από την Ιστορία, αυτά ακόμα διηγούνται οι γέροντες στα εγγόνια τους σαν παραμύθι κι αντί για τον επίλογο «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» κλείνουν τις ιστορήσεις τους με το «πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι»… 👉Όμως, 570 χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, κι όταν οι θρύλοί και οι μύθοι έχουν χτίσει την Ιστορία και δεν γκρεμίζονται, άντε να βρεις άκρη με την αλήθεια.

Ο ιστορικός (κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός - μαρξιστής) Γιάνης Κορδάτος στο βιβλίο του «Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου» τα γράφει κάπως πιο κυνικά, λιγότερο συγκεκαλυμμένα – πως ⏭«Μέσα στην Πόλη δεν υπήρχε στρατός οργανωμένος. Αν και μπορούσε να οργανωθεί υπολογίσιμος στρατός, δεν υπήρχε καλλιεργημένο το πνεύμα της αντίστασης. Εξάλλου η κόντρα ενωτικών και ανθενωτικών είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο, που η Πόλη βρισκόταν στις παραμονές εμφυλίου σπαραγμού, που θα ξεσπούσε αν οι Τούρκοι δεν ήταν απέξω από το κάστρο»... 

👉Ο Παλαιολόγος κήρυξε την πρωτεύουσα σε κατάσταση κινδύνου και έκλεισε τις πόρτες του κάστρου. Στράτο όμως δεν είχε και η μεγάλη βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε.. Το μίσος των φανατικών ανθενωτικών για τη Δυτική Εκκλησία ήταν απύθμενο... 

👉Η ενωτική ιεροτελεστία που έγινε στην Αγιά Σοφιά στις 12 Δεκέμβρη του 1452, στην οποία μνημονεύτηκε και ο Παπάς και επισημοποιήθηκε έτσι η ένωση των εκκλησιών...👉έριξε λάδι στη φωτιά. Οι ενωτικοί θριάμβευσαν, αλλά οι ανθενωτικοί την θεώρησαν «βδελυκτή θυσία»...

👉Άμα πέρασαν τρεις-τέσσερις εβδομάδες άρχισε να σπάζει το ηθικό των βυζαντινών ή πιο σωστά των ενωτικών, γιατί από τη μία μεριά οι ανθενωτικοί συνωμοτούσαν και από την άλλη τα τρόφιμα λιγόστευαν, ενώ από τη Δύση δεν έφτανε βοήθεια... 

👉και οι μεν ενωτικοί φώναζαν: "Μακάρι να πέσει η Πόλη στα χέρια των Λατίνων που πιστεύουν στο Χριστό και στη Θεοτόκο και να μην κατακτηθούμε από χέρια ασεβών"… απαντώντας τους με πείσμα οι ανθενωτικοί τα λόγια του Νοταρά: "Καλύτερα είναι να δούμε καταμεσής της Πόλης σαρίκι Τούρκων παρά λατινική καλύπτρα"…

👉Επίσης, δεν έλειψαν και οι από «μέσα» δολιοφθορές... οι προσωπικές διαμάχες... ακόμη οι δεισιδαιμονίες αλλά και ακραία φυσικά φαινόμενα... ⏮

Και είτε η Πόλη παραδόθηκε από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και ο Παλαιολόγος υπέγραψε τη συμφωνία, είτε γιατί αρνήθηκε να δεχτεί νέους όρους του Μωάμεθ...  οι Τούρκοι κάποτε πάτησαν την Πόλη. Όχι «γιατί ήταν θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει», αλλά γιατί όλα οδηγούσαν στην πτώση... Και όταν το πρωί στις 29 του Μάη μπήκαν από την ανοιχτή Κερκόπορτα η κυβερνητική εξουσία ήταν ανύπαρκτη... και το μακελειό δεν περιγράφεται -"δεν γνώριζε το σκυλί τον αφέντη του"... μανιασμένοι Τούρκοι έσφαζαν όσους και όποιους βρίσκανε μπροστά τους... με κάποιους να τρέχουν προς την παραλία της Προποντίδας και άλλους να κλείνονται στην Αγιά Σοφιά, πιστεύοντας τους χρησμούς και τις προφητείες, πώς θα κατέβαινε άγγελος από τον ουρανό για να σφάξει τους Τούρκους.

👉Το χειρότερο όμως ήταν πως ο αυτοκράτορας εγκαταλείφθηκε μόνος... Το τι απόγινε δεν ξέρουμε... Σκοτώθηκε βέβαια, αλλά από ποιους, πώς και πού δεν το μάθαμε πότε... Λέγεται, πως οι κατακτητές με εντολή του Μωάμεθ αναζήτησαν το πτώμα του Κωνσταντίνου και το έθαψαν με βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να γίνει γνωστός ο τόπος της ταφής του. Οι υπόδουλοι πια Έλληνες δεν θέλησαν να πιστέψουν τον χαμό του. Τον φαντάζονταν όχι νεκρό, αλλά μαρμαρωμένο, έτοιμο να ξυπνήσει και «να κυνηγήσει πάλι τούς Τούρκους, ως την Κόκκινη Μηλιά».

     Η ουσία είναι ότι η Κωνσταντινούπολη πάρθηκε από τους Τούρκους και η οπισθοδρόμηση στις περιοχές της Ανατολής παγιώθηκε. Οπισθοδρόμηση οικονομική, κοινωνική, πνευματική. Χρειάστηκε να περάσουν 400 χρόνια όπως γράφει ο Κορδάτος, «για να αναπτυχθούν νέες παραγωγικές δυνάμεις και να αλλάξουν οι παραγωγικές σχέσεις μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Και μόνο τότε βλάστησε και αντρώθηκε ο νεοελληνικός εθνισμός που με τα ανδραγαθήματα του στα 1821 ξάφνιασε και έδωσε δυνατά χτυπήματα στη φεουδαρχική και απολυταρχική Τουρκία».

Και η Ιστορία συνεχίζεται… Ο Χρόνος και το Πεπρωμένο εξακολουθούν να ρυθμίζουν το παρελθόν, το Παρόν και το Μέλλον, καθώς όλα ενώνονται σε Ένα. Η μνήμη των Γενναίων ανήκει στην καρδιά όλων των ανθρώπων.

https://www.ethnos.gr/history/article/209920/aloshthskonstantinoypolhsoiprodotesothrhskeytikosemfylioskaiposparadothhkehbasileyoysamesymfoniastonmoamethmythoshkerkoportakaioisklhresmaxesprinapothnptosh

Η Πόλις Εάλω

Η περίφημη Κερκόπορτα έχει καταγραφεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, ως η καταστροφική αιτία που οδήγησε την Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων το 1453. Αυτό άλλωστε μάθαμε στο σχολείο, αυτό ακούγαμε κάθε χρόνο στους πανηγυρικούς για τη μαύρη εκείνη μέρα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, η φράση «ανοίγω την Κερκόπορτα» έγινε συνώνυμη της ύπουλης και προδοτικής πράξης που μέσω αυτής καταλύεται μια έντιμη και σθεναρή άμυνα. Στο μυαλό μάλιστα του μέσου Έλληνα που δεν έχει ιδίαν αντίληψη του όγκου, του ύψους και της πολυπλοκότητας των οχυρώσεων της Κωνσταντινούπολης, η Κερκόπορτα ήταν μια μικρή πορτούλα σε μια ξεχασμένη γωνιά του τείχους, από την οποία εισχώρησαν οι εισβολείς.

Φυσικά δεν ήταν κάτι τέτοιο. Ο μόνος από τους ιστορικούς της εποχής εκείνης που την αναφέρει ήταν ο Δούκας, που την ονομάζει «υπόγειον παραπόρτιον», άρα ήταν μια σήραγγα όπως αυτές που βλέπουμε στις ταινίες, που ξεκινούσε από το εσωτερικό των τειχών κι έβγαζε μακριά έξω, στο πίσω μέρος των πολιορκητών. Αν αποδεχτούμε την εκδοχή του, κατασκευάστηκε το 1204 επί Ισαάκιου Αγγέλου, όταν η βασιλεύουσα πολιορκούνταν από τους σταυροφόρους, για να μπορούν οι πολιορκημένοι να κάνουν αιφνιδιαστικές εξόδους στα μετόπισθεν των επιτιθέμενων, αλλά και να μπορούν να βγαίνουν από την αποκλεισμένη πόλη αγγελιαφόροι.

Φαίνεται ότι μετά εγκαταλείφθηκε και ξανάνοιξε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας απ’ τον Μωάμεθ 250 χρόνια αργότερα. Ο Δούκας είναι ο μόνος ιστορικός που αναφέρει την Κερκόπορτα, θεωρώντας μάλιστα την ανακάλυψη και τη χρησιμοποίηση της απ’ τους Τούρκους τόσο καθοριστική. Ο ίδιος μάλιστα λέει ότι απ’ αυτήν μπήκαν πενήντα μόλις Τούρκοι, σκότωσαν τους φρουρούς και ανέβηκαν πάνω στο τείχος, ξεκινώντας έτσι την κατάληψη της πόλης.

Κανένας άλλος σύγχρονος ιστορικός που έγραψε για την πτώση της Βασιλεύουσας δεν αναφέρει την Κερκόπορτα. Ούτε ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, ούτε ο Θεόδωρος Κατακουζηνός, ούτε ο Κριτόβουλος Μιχαήλ. Όλοι σχεδόν οι νεότεροι ιστορικοί, αν και δεν αμφισβητούν την ύπαρξη της Κερκόπορτας και την εισβολή απ’ αυτήν μικρού αριθμού Τούρκων, διαφωνούν με τα συμπεράσματα του Δούκα  😎 και συντάσσονται με την άποψη των υπόλοιπων βυζαντινών ιστορικών, οι οποίοι θεωρούν ως βασική στρατιωτική αφορμή για την πτώση της Κωνσταντινούπολης, τον θανάσιμο τραυματισμό του Γενοβέζου Ιωάννη Ιουστινιάνη την πιο κρίσιμη ώρα.

Ο Ιουστινιάνης ήταν ο αρχηγός των μισθοφορικών στρατευμάτων της Πόλης και την αποφράδα 29η Μαΐου ήταν επικεφαλής της άμυνας στο Μεσοτείχιο, ανάμεσα στην 5η στρατιωτική πόρτα και την πύλη του Αγίου Ρωμανού. Εκεί πολεμούσε και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκεί είχε ρίξει και ο Μωάμεθ τον πελώριο όγκο των στρατευμάτων του, καθώς το σημείο είχε υποστεί μεγάλα ρήγματα από τις πέτρινες οβίδες που έριχναν οι μπομπάρδες του.

Μόλις ο Ιουστινιάνης τραυματίστηκε, η συνοχή του στρατεύματος του χάθηκε και οι μισθοφόροι παράτησαν τα τείχη, αφήνοντας ελάχιστους βυζαντινούς και τον Παλαιολόγο να σταματήσουν την πλημμυρίδα των Τούρκων που σκαρφάλωνε στις οχυρώσεις και εισχωρούσε απ’ τα ρήγματα. Η Κερκόπορτα ήταν πολύ μακριά από την Πύλη του Ρωμανού, στη νότια πλευρά των τειχών και αν δεν υπήρχε η κύρια εισβολή, οι πενήντα Τούρκοι που τη χρησιμοποίησαν θα μπορούσαν εύκολα να περικυκλωθούν και να εξοντωθούν. Όμως φαίνεται ότι η μεγάλη καταστροφή στο μεσοτείχιο και η μικρή εισχώρηση από τα νότια συνέπεσαν.

Η λαϊκή παράδοση βέβαια έδωσε στην ιστορία της Κερκόπορτας μυθικές διαστάσεις, μη θέλοντας να δεχτεί άλλη εξήγηση για την πτώση της Πόλης από τη μπαμπεσιά ή την προδοσία. Πολλοί άλλωστε έγραψαν κατά καιρούς αναπόδεικτα, ότι οι ανθενωτικοί άνοιξαν την Κερκόπορτα στους Τούρκους, λέγοντας «καλύτερα τούρκικο φέσι, παρά φράγκικο φακιόλι», αλλά όλα τούτα είναι ιστορικές ανοησίες.

 Η Πόλη ήταν πια ένα φάντασμα του παλιού εαυτού της και δεν είχε πια τη ζωτική ενέργεια και τη δύναμη να αντέξει στην ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη των Οθωμανών.

Αγία Ύπομονή

Εορτάζει σήμερα η Αγία Υπομονή, η αυτοκράτειρα που έγινε μοναχή και προστάτιδα των φτωχών και ηταν η μητέρα του τελευταίου υπερασπιστή του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, κατά κόσμον Ελένη Δραγάση – Παλαιολόγου, ήταν κόρη του Σέρβου δεσπότη Κωνσταντίνου Δραγάση και σύζυγος του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου. Ως αυτοκράτειρα, επέδειξε συνέπεια, δικαιοσύνη και μεγάλη υπομονή. Με τον σύζυγο της προσπάθησαν να βρουν τρόπους σωτηρίας του Βυζαντίου καθώς και συμμάχους για την αυτοκρατορία που ψυχορραγούσε.

 Η Ελένη Δραγάση απέδειξε ότι είχε απόλυτη συναίσθηση της θέσης της. Την χαρακτήρισαν “μάνα του λαού”, διότι αφουγκραζόταν κάθε τους δυσκολία και προσπαθούσε να τους ενισχύσει. Είχε 8 παιδιά. Έξι αγόρια και δυο κορίτσια, που έχασε σε μικρή ηλικία. Από τα αγόρια, τα δύο ανέβηκαν στον αυτοκρατορικό θρόνο –  πρώτος ο Ιωάννης Η΄ και δεύτερος ο  Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Τα υπόλοιπα παιδιά τους, ο Θεόδωρος, ο Δημήτριος και ο Θωμάς διετέλεσαν δεσπότες του Μυστρά και ο Ανδρόνικος της Θεσσαλονίκης.

 Τα μεγάλωσε με το χριστιανικό πνεύμα της υπακοής και της ενάρετης ζωής. Ιδιαίτερη ήταν η αγάπη της για τα μοναστήρια. Εκεί αναπαυόταν και αντλούσε δύναμη και κουράγιο για τη συνέχεια. Μετά το θάνατο του συζύγου της έγινε μοναχή (1425) στη Μονή της κυράς Μάρθας, με το όνομα Υπομονή, χαρακτηριστικό όνομα για την υπομονή που επέδειξε σε όλη της την ζωή. Και τρία από τα παιδιά τους επίσης έγιναν μοναχοί, ο Θεόδωρος και ο Ανδρόνικος (μ. Ακάκιος) στη Μονή του Παντοκράτορος και ο Δημήτριος (μ. Δαυίδ) στο Διδυμότειχο. 

Στην Κωνσταντινούπολη είχε συνδεθεί με την Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου της Πέτρας, όπου φυλαγόταν το ιερό λείψανο του οσίου Παταπίου του θαυματουργού, στον οποίο η Αγία Υπομονή έτρεφε ιδιαίτερο σεβασμό. Με την συμβολή της αγίας, ιδρύθηκε στη Μονή γηροκομείο με την επωνυμία «Η ελπίς των απελπισμένων». Η Αγία Υπομονή πέθανε στις 13 Μαρτίου του 1450, τρία χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη πέσει στα χέρια των Οθωμανών, έπειτα από μακρά πολιορκία. Στην πτώση της Κωνσταντινούπολης ο αυτοκράτορας γιος της, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε ηρωικά πάνω στη μάχη. Ο σύζυγός της Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος, αφού παρέδωσε τον θρόνο στον πρωτότοκο Ιωάννη, δύο μήνες πριν τον θάνατό του (29 Μαρτίου 1425), απεσύρθη στη Μονή του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε μοναχός με το όνομα Ματθαίος.

  Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, ο Αγγελής Νοταράς, συγγενής του αυτοκράτορα και ανιψιός της Αγίας Υπομονής, μετέφερε στο βουνό Γεράνια στη νότια Ελλάδα (κοντά στην Αθήνα) και έκρυψε το λείψανο του Αγίου Παταπίου σε μια σπηλιά, κοντά στην πόλη Θέρμαι (το σημερινό Λουτράκι Κορινθίας) που ήταν ήδη ασκητήριο μοναχών από τον 11ο αιώνα. Στο σπήλαιο αυτό βρέθηκε βυζαντινή αγιογραφία της Αγίας Υπομονής και η αγία κάρα της (το κρανίο της). Στο σπήλαιο αυτό χτίστηκε το 1952 από τον γέροντα Νεκτάριο Μαρμαρινό το μοναστήρι του Αγίου Παταπίου, όπου και φυλάσσεται η κάρα της Αγίας Υπομονής....